چه کاربردی در حروفچینی و طراحی دارد؟
این مقاله توسط دوست عزیز و استاد گرامی آقای محمدکاظم کاظمی به رشته تحریر در آمده است که در این مقاله آتلیه تخصصی طراحی ایده‌نگار، که در زمینه طراحی گرافیک، مشاوره و اجرای انواع پروژه‌های چاپی فعالیت دارد به دنبال معرفی و آشنایی شما با این شیوه است و قصد داریم شما را با این نکات حساس و مهم آشنا نماییم.
مرتضی حقیر، بهترین طراح و گرافیست و ناظر چاپی غرب تهران و حومه می گوید :اگر شما هم به عنوان یک طراح، هنرجوی صنعت چاپ و یا علاقمند به این حوزه، تمایل دارید بیشتر بدانید با ما در مقاله نیمفاصله در حروفچینی و طراحی همراه باشید.
۱. نیم‌فاصلۀ استاندارد (Zero Width Non-Joiner)
این نیمفاصله با نام اختصاری ZWNJ در جدول کاراکترهای یونیکد با کد 200C مشخص شده است. کلید فوری آن در ورد Alt+0157 است و با نرم‌افزارهای اصلاح صفحه کلید مثل ترای لی‌اوت، با کلید Shift+Space تایپ می‌شود.
حُسن این نیمفاصله این است که هم در محیط ورد درست عمل می‌کند، هم در محیط وب و هم در ایندیزاین و دیگر محیط‌های گرافیکی سازگار با تایپ فارسی.
در ایندیزاین در حالتی که کاراکترهای پنهان را آشکار می‌کنیم، به شکل V کوچکی در بالای کلمه دیده می‌شود.
تنها جایی که من دیده‌ام با این نیمفاصله مشکل داریم، این است که اگر در ایندیزاین از دستور Text_Variables استفاده کرده باشیم (مثلاً در سرصفحه) این نیمفاصله از بین می‌رود.
۲. نیم‌فاصلۀ غیر استاندارد (Right-To_Left Mark)
اسم این کاراکتر به ظاهر «علامت راست به چپ» معنی می‌دهد ولی خودش مثل نیمفاصله عمل می‌کند و من واقعاً نمی‌دانم که ارتباط اسم و کارکرد آن چیست. این نیمفاصله گاهی که متنی را با نرم‌افزارهای مبدل از زرنگار به ورد تبدیل می‌کنیم، ظاهر می‌شود.
کد کاراکتر 200F است و کلید فوری آن در ورد، Alt+0254 است. در این دیزاین این نیمفاصله به شکل < دیده می‌شود و مشکلی ندارد. حتی در Text_Variables به درستی عمل می‌کند. به همین دلیل در عنوان‌هایی که قرار است به صورت خودکار در سرصفحه بیایند می‌شود از این استفاده کرد.
ولی عیب بزرگ این نیمفاصله این است که در محیط وب تا جایی که من دیده‌ام عمل نمی‌کند. (مثل پرشین بلاگ)
۳. نیم‌فاصلۀ چکشی (Optional Hyphen)
این در واقع نیمفاصله نیست، بلکه کاراکتری است که برای تعیین محل شکسته شدن یک کلمه در انتهای سطر انتخاب شده است. یعنی اگر مثلاً بخواهیم که کلمۀ «پیش‌دانشگاهی» در صورتی که در آخر سطر نگنجید به صورت «پیش–دانشگاهی» بشکند، از این کاراکتر استفاده می‌کنیم.
گفتنی است که از زمانی که ترازکردن سطرها به صورت خودکار و با کشیدن کلمات در فارسی عملی شده است، این کار در فارسی کاربرد ندارد، ولی در انگلیسی همچنان رایج است.
استفاده ا ز این کاراکتر غیرقابل توصیه است، چون هم در ورد در انتهای سطر درست عمل نمی‌کند (در واقع به وظیفۀ اصلی خود عمل می‌کند و کلمه را می‌شکند) هم در ایندیزاین به شکل یک چکش کوچک ظاهر می‌شود و از همه بدتر، در خارج از ورد، مثلاً در محیط وب از بین می‌رود.
کلید فوری آن Ctrl+- است و متأسفانه خیلی‌ها به جای نیم‌فاصلۀ استاندارد، همین را تایپ می‌کنند.
نکتۀ جالب این که در ورد می‌توان ترتیبی داد که این نیم‌فاصلۀ چکشی در هر حال ظاهر شود، حتی اگر علایم پنهان را آشکار نکرده باشیم. کافی است که در تنظیمات ورد (Word_Option)، در قسمت Disply گزینۀ Optional_Hyphen را فعال کنیم. حسن این کار این است که اگر کسی در متنی که در دست داریم آن را به اشتباه تایپ کرده باشد، متوجه می‌شویم.
جایگزین‌کردن نیم‌فاصله‌ها
با آنچه گفته شد، بهتر است که نیم‌فاصله‌های نوع دوم و سوم را همیشه به نوع اول (ZWNJ) تبدیل کنیم. من تبدیل آن‌ها در ورد به کمک جستجو و جایگزینی را اینک شرح می‌دهم.
در قسمت جستجو:
نیم‌فاصلۀ نوع ۲ به وسیلۀ کد آن یعنی Alt+0254 قابل وارد کردن است. البته می‌توانیم در قسمت Symbols برایش کلید فوری هم تعریف کنیم.
نیم‌فاصلۀ نوع ۳ (چکشی) هم با ^- مشخص می‌شود و هم در قسمت کاراکترهای خاص Spicial با همان نام Optional_Hyphen قابل دسترسی است.
در قسمت جایگزینی
اینجا می‌توان نیمفاصله تایپ کرد، یا از ^o استفاده کرد، یا از کد Alt+0157. ولی نکتۀ مهم این است که هر چه در آنجا وارد می‌کنیم، دو بار وارد کنیم. یعنی یا دو نیمفاصله یا ^o^o وگرنه ممکن است مستطیل شیطانی پدید آید.
مستطیل شیطانی
این کاراکتر گاهی در زمان جستجو و جایگزینی نیمفاصله در ورد به شکل دو مستطیل تودرتو آشکار می‌شود و من آن را «مستطیل شیطانی» می‌نامم، چون به شکلی اسرارآمیز ایجاد و گاه تکثیر می‌شود.
مستطیل شیطانی به تنهایی دردسرساز نیست، ولی اگر متن را از ورد به ایندیزاین کپی و پیست کنید، نیم‌فاصلۀ آن عمل نمی‌کند. البته با دستور Place مشکلی نداریم و نیمفاصله حفظ می‌شود.
جالب است که اگر متنی را از ایندیزاین به ورد برگردانیم، در کنار همه نیم‌فاصله‌های آن مستطیل شیطانی ایجاد می‌شود، حتی اگر در موقع انتقال از ورد به ایندیزاین، این‌ها نبوده باشد.
برای حذف مستطیل شیطانی از متن، در قسمت جستجو این را تایپ کنید
(?)^o(?)
و در قسمت جایگزینی این را تایپ کنید:
\1^o\2
دقت داشته باشید که در قسمت More، حتماً گزینۀ Use_Wildcards را فعال کنید.
جایگزینی در ایندیزاین
نیم‌فاصلۀ چکشی خود به خود دیده می‌شود و می‌شود آن را بلوک کرد و جایگزین ساخت. اما نیم‌فاصلۀ «علامت راست به چپ» را با تایپ کردن کد آن (Alt+0254) می‌توان پیدا کرد. در قسمت جایگزینی هم نیم‌فاصلۀ استاندارد یا کد Alt+157 را وارد می‌کنیم.
ابهام‌های باقی‌مانده
مرتضی حقیر ،مدیر سایت ایده نگار می گوید :من هنوز ندانسته‌ام که مستطیل شیطانی به راستی چیست و چرا گاهی چند تا چند تا در متن ظاهر می‌شود و گاه هیچ ظاهر نمی‌شود؟ و آیا واقعاً این علامت بی‌ضرر است یا در مواردی مشکل‌ساز می‌شود؟
علاوه بر این متوجه شده‌ام که در هنگام جایگزینی نیم‌فاصله‌های غیراستاندارد به استاندارد در ورد، به جای هر نیمفاصله گاهی دو تا و گاهی حتی سه، شش یا حتی هشت نیم‌فاصلۀ پیاپی ایجاد می‌شود، در حالی که ما در پنجرۀ جایگزینی یکی تایپ کرده‌ایم. در ایندیزاین هم به جای هر نیمفاصله دو تا ایجاد می‌شود. علت این را ندانستم.
امیدوارم مقاله آشنایی با نیمفاصله در حروفچینی و طراحی، برای شما کاربر عزیز مفید واقع شده باشد.
سلام
شما جانب امانتداری را رعایت نفرمودید، مطلب را از استاد محمدکاظم کاظمی نقل کردید بدون اشاره به منبع آن! این کار نوعی سرقت محسوب می‌شود، اگر چه شما مطلب علمی را برای استفاده دیگران نیز منتشر کردید، باید جانب امانتداری را رعایت می‌فرمودید.
با تشکر